Nieuwe ontwikkelingen leiden to nieuwe inzichten. Met het steeds beter worden van zowel sensoren als software hoeft het minder een probleem te zijn dan dat ik in onderstaande blogpost stelde. Tijd voor een update over kleurverschuiving en ruis.

Moderne camera’s kunnen nogal hoog in de ISO voordat je echt effecten gaat zien. Boven een bepaalde ISO gaat de kwaliteit er nog steeds wel op achteruit, maar vergeleken met nog maar een paar jaar geleden moet je nu vaak meer moeite doen om dat te constateren. Toch is het verlies in kwaliteit echt wel te zien.

Dat is tegenwoordig al stukken beter geworden. In de camera en met software. Maar de fijne details gaan nog steeds verloren. Vooral in gezichten.

Kwaliteit

Kwaliteit is belangrijk. En fotografen zijn vaak bereid om veel tijd én heel veel geld te investeren om een foto met een zo maximaal mogelijke kwaliteit te maken. Niets aan het toeval of het toestel overlaten is het motto. Zelf de beslissingen nemen. Handmatig scherpstellen, de belichting op Manueel.
En vanuit de gedachte dat hun camera bij heel hoge ISO-waarden nog steeds ruisvrije foto’s maakt of dat je het met software makkelijk kunt verwijderen, zetten ze de ISO op automatisch, want dat maakt toch niet meer uit? Maar dat is een pijnlijk misverstand.

Dynamisch bereik

Zojuist zagen we een voorbeeld van het resultaat wanneer moderne camera’s een foto ruisvrij maakt. Hoewel de kwaliteit momenteel veel beter is dan in het voorbeeld, verlies je wel degelijk de fijne details. Bij hogere ISO-waarden verlies je ook nog steeds dynamisch bereik (hoeveel details zijn er geregistreerd in de schaduwen en hooglichten) en dynamisch contrast (het verschil tussen de diepste zwarten en lichtste witten).

In deze grafiek zie je hoezeer het dynamisch contrast terugloopt voor een oude Nikon D500, een moderne Nikon Z8 en Canon R5.

Ook kleuren veranderen. Dus je verliest wel degelijk kwaliteit. Alleen heb je heel lang geen last van ruis.

Expose to the right

Om ruis te verminderen in foto’s is ‘expose to the right’ al jaren heel populair. Dit gaat ervan uit dat de ruis zich vooral bevindt in de donkere delen van je foto. Door nu zodanig te belichten dat de meeste informatie in het lichte deel van je histogram zit, voorkom je ruis. Wanneer je dan je foto in software corrigeert naar de juiste belichting, zul je minder ruis krijgen. Theoretisch klopt dat. De ruis in een foto die zo genomen is, is echt minder. Maar je krijgt ook grote kleurverschuiving. Bij blauwe luchten resulteert dat vaak in een soort aqua blauw dat niet meer te corrigeren is naar het originele blauw.

ISO invariantie

Een andere term die je kunt tegenkomen – vooral sinds de introductie van de systeemcamera’s-  is ISO invariantie. Het wordt meestal kortweg gedefinieerd als: bij een moderne camera maakt het niet meer uit op welke ISO-waarden je fotografeert.

Dit klopt niet. Maar deze headline is wat bij veel fotografen is blijven hangen. En samen met het idee dat je in je moderne camera straffeloos je ISO kunt verhogen, leidt dit tot ongelukken. We zien dat fotografen de iso – en dus niet de combinatie diafragma sluitertijd – gebruiken om hun foto’s te belichten. Dit wordt nog een stapje problematischer als de camera op automatische iso staat.

ISO invariantie is echter niet dat je je ISO overal op kunt zetten zonder nadelige gevolgen. Het betekent dat het geen verschil maakt of je een foto correct belicht op ISO 3200 of dat je een foto op ISO 100 met 4 of 5 stops onderbelicht, vastlegt en je dan in je software de belichting optrekt tot de correcte belichting (zie voorbeeldfoto’s).

Na bewerking van de iso 100 foto, is het ruisniveau gelijk aan de foto gemaakt op 3200 iso. Het – zwarte – origineel van de iso 100 foto staat hieronder.

Wanneer je nauwkeurig kijkt, zie je dat de foto op ISO 3200 softer is en dat de kleuren minder verzadigd zijn dan de in software lichter gemaakte ISO 100 foto.

Altijd basis-ISO?

Dan maar altijd op de basis-ISO fotograferen en in de software de belichting aanpassen? Nee, dat is net zo’n misvatting als denken dat je met willekeurig hoge ISO-waarden kunt fotograferen. Want bij echt onderbelichte delen van je foto kan bijvoorbeeld banding (strepen in de donkere gebieden) ontstaan bij het lichter maken van je foto.

Er zijn echter wel degelijk redenen om de kwaliteit van een foto toch op te offeren.

Sportfotografen moeten snelle acties haarscherp vastleggen. Daardoor zijn ze vaak gedwongen om een zodanig snelle sluitertijd te gebruiken, dat snelle acties bevriezen. Een hoge ISO is dan te prefereren boven onscherpe beelden.
Vogelaars kennen dit ook. Van een nog beetje betaalbare 500mm lens gaat het diafragma niet verder open dan f/5.6. En in de ochtend- of avondschemering is dat al snel niet genoeg om zo snel voldoende licht binnen te krijgen dat je vogel niet bewogen vastgelegd wordt.

Ook straatfotografen moeten, doordat ze snel moeten reageren op vaak bewegende onderwerpen, niet bang zijn om hogere ISO-waarden te gebruiken. Auto-ISO is hier van enorme toegevoegde waarde om het shot zonder ongewenste bewegingsonscherpte te kunnen maken.

Maar voor landschaps- of portretfotografen is er eigenlijk alleen maar nadeel bij het gebruik van auto- of hoge ISO. Gebruik van een statief, het kiezen van de juiste lenzen, wachten op het juiste licht, zijn de wegen die je moet gaan. Want hoe goed de camera’s en software momenteel ook zijn in het verwijderen van ruis, de fijne details zullen toch beschadigd raken.

Conclusie

Voor alles is er een tijd en een plaats. De ene keer moet je je dure camera en lens gebruiken. Een andere keer gebruik je de telefoon. Waar je je foto voor wilt gebruiken, bepaalt dat. Zo is het ook met hoge ISO en met het eventueel gebruik van auto-ISO.
Gebruik je hogere ISO-waarden net zo zorgvuldig als dat je je diafragma, sluitertijd en focus gebruikt. Probeer, als het even kan, je foto zo optimaal mogelijk in je toestel te creëren. En wanneer dat niet lukt, dan is het geweldig fijn dat we nu zoveel extra ISO kunnen gebruiken. Maar de ‘oude’ fotografiegewoonten en -kennis zijn nog steeds goud waard.

Lees ook onderstaande blogpost met nieuwe inzichten: