Workshop Urban Exploring op de Peloponnesos leidt tot indrukwekkende ontmoetingen over de crisis, WOII en de dreiging van een nieuwe oorlog.
Afgelopen week hielden we voor het eerst een workshop Urban Exploring op de Peloponnesos met Xirokambi als uitvalsbasis. Samen met zes zeer enthousiaste deelnemers fotografeerden we in verlaten bergdorpen, tussen afbrokkelende torenhuizen en op treinstationnetjes, waar nooit meer een trein zal stoppen.
Fotograferen in een huis, waar men lang geleden de deur achter zich heeft dichtgetrokken op zoek naar een betere toekomst in Canada. Foto: Lex van den Bosch
Levend museum
Dat huizen waar men 40 of meer jaar geleden de deur achter zich heeft dichtgetrokken, mooie plaatjes opleveren, kan iedere Urban Explorer je vertellen, maar dat overgebleven bewoners spontaan hun vaak zeer emotionele verhaal komen doen, vonden we erg bijzonder. Soms kostte het moeite om duidelijk te maken waarom die verlaten plekken zo interessant zijn om te fotograferen, maar met ‘levend museum’ (ζοντανό μουσέο) en (oprechte) interesse in hun geschiedenis kwamen we een heel eind.
Emigratie
Griekenland kent een lange geschiedenis van emigratie. In het verre verleden kozen de oude Grieken vooral bestemmingen rond de Middellandse Zee. De laatste honderd jaar zijn Canada en de VS, maar ook landen als Duitsland en Nederland favoriet. Economische crises, de Tweede Wereldoorlog, de daarop volgende burgeroorlog en het kolonelsregime (1967-1974) hebben geleid tot een grote uittocht van vooral het energieke deel van de bevolking. Sinds de start van de crisis in 2008 hebben minimaal 427.000 jonge, goed opgeleide Grieken het land verlaten op zoek naar een betere toekomst (cijfers t/m 2016 zie Greek Reporter).
Verlaten plekken op de Peloponnesos. Foto: Laurien van den Hoven
Dood spoor
Van 1886 tot 2010 kon je over de Peloponnesos reizen met de trein. Wij hebben er lang geleden in vakanties dankbaar gebruik van gemaakt. En nog tijdens een workshop in 2010. Nu dienen de stations als bijzondere fotolocaties, althans voor ons. De lokale bevolking rouwt om het verlies van de vervoersmogelijkheden naar het dorp en de levendigheid op en rond de stations.
De Centranthus ruber ofwel Rode spoorbloem (ja echt) heeft het naar zijn zin tussen de rails.
Foto: Laurien van den Hoven
Bij het geel-blauwe station van Steno ontmoet ik een oudere vrouw, die naast het station woont. Ze komt thuis met een leeg plastic zakje en een steekmes. Haar poging om wilde groenten (chorta) te verzamelen is op niets uitgedraaid; door gebrek aan regen is er nauwelijks chorta te vinden en de grond is door de droogte te hard om ze te steken. Als ik haar vertel dat we met een groepje Nederlanders rond het spoor aan het fotograferen zijn, vraagt ze hoopvol of de trein weer zal gaan rijden. Dat wij alleen komen fotograferen en helemaal niets voor haar kunnen doen, is een diepe teleurstelling. “Er is geen hoop meer, in Griekenland gebeurt helemaal niets meer. Er zijn alleen nog maar oude mensen.”
Op het verlaten station is te lezen: OSE, breng de treinen terug naar Partheni.
Foto: Laurien van den Hoven
In Partheni – een station verder – vertelt een fit uitziende zeventiger dat het eens florerende dorp is geslonken van 2500 tot 250 mensen. Het merendeel van de grote natuurstenen huizen staat langzaam te vergaan. Van het eens zo actieve dorpsleven is niets meer over. Hij woont nu zelf in de oude dansschool die het dorp vroeger rijk was.
Anton ontmoet bij het station een vrouw die de leegloop bevestigt. Volgens haar heeft het stoppen van de spoorlijn van Tripolis naar Korinthe in 2010 de nekslag betekend voor het dorp.
Een bijna leeg dorp
Arna is een mooi bergdorp ten zuiden van Sparta. In het laatste weekend van oktober is het er gezellig druk vanwege het jaarlijkse kastanjefestival, maar nu in april maakt het een uitgestorven indruk. Op het door een 2000 jaar oude plataan gedomineerde plein komen we een handjevol dorpsbewoners tegen. Van een bevolking van 1200 zielen zijn er nu nog 30 over. De meeste huizen staan er verlaten bij. Slechts sommige worden nog wel eens bewoond, maar langer dan een dag of tien in de zomer duurt dat doorgaans niet. Van een paar huizen hebben we de sleutel.
Sociale controle
Ondanks het geringe aantal mensen in de ontvolkende bergdorpen is de sociale controle nog altijd gaande. We zien het als een oude dame op een muurtje voor haar huis is gaan zitten tegenover ons groepje fotografen. Van haar vrolijke geklets begrijpen ze helemaal niets. Het is niet de eerste keer dat het ze spijt geen Grieks te spreken. Ze vertelt mij over de leegloop van het dorp, over haar zoon en dochter, die met hun gezinnen in de vallei van Sparta zijn gaan wonen, toen de basisschool haar deuren sloot, nu 25 jaar geleden. “Gelukkig wonen ze daar en niet in het buitenland!”, voegt ze er geëmotioneerd aan toe. Dan vertel ik haar over het diploma uit de Tweede Wereldoorlog dat we aan de muur hebben zien hangen. Een van de fotografen wil graag de betekenis hiervan weten. Als ik de in het zwart geklede vrouw vraag of het klopt dat dit voor een gesneuvelde soldaat is, begint ze te vertellen over de oorlog, over de honger en de vele slachtoffers. (In Griekenland zijn 400.000 burgerslachtoffers gevallen tijdens WOII, vooral door het grote gebrek aan voedsel, maar ook door executies ( World War 2 Database)).
En over de voelbare dreiging van een nieuwe oorlog. Turkije, Syrië en Rusland liggen vanuit Grieks perspectief akelig dichtbij … Het zal niet de enige keer zijn dat mensen over oorlogsdreiging beginnen, en het zijn niet alleen de ouderen die het onheil voelen.
Als je fotograferen letterlijk uit het Grieks vertaalt, is het schrijven met licht. We hebben heerlijk gespeeld met de lichtinval op de verlaten plekken. Maar het zijn de verhalen van de mensen die de extra dimensie geven aan de foto’s.
Foto: Anton Harfst
Workshop Urban Exploring op de Peloponnesos opnieuw ingepland
De eerstvolgende workshop Urban Exploring op de Peloponnesos is van 13-19 april 2019. Er is plaats voor maximaal 7 deelnemers. De reis zal worden begeleid door Laurien van den Hoven en Anton Harfst of Lex van den Bosch.
Fotograferen en – echt – koken gaat niet goed samen. Mijn spiegelreflex komt de keuken niet in, maar mijn waterdichte smartphone wel. Een beetje citroenrasp of een drupje eiwit veeg je zo weg.
